HÀNH TRÌNH ĐÁ ONG

Suốt chặng đường dài mấy trăm cây số vùng trung du Bắc bộ, đâu đâu người ta cũng gặp những ngôi làng cổ đỏ rực xây bằng đá ong. Trải qua mọi cuộc bể dâu, những bức tường đá ong vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt.

Lớp đất đá bazan dầy hàng trăm mét nằm sâu trong lòng đất bazan được gọi là đá ong. Không biết tự bao giờ, người Việt đã biết khai thác đá ong để xây nhà, nhà xây bằng đá ong mùa đông thì ấm, mùa hè lại mát mẻ.

Xã Mỹ Lương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội, nằm bên bờ Tích Giang thơ mộng trải dài, đã qua vụ gặt, thanh niên trai tráng trong làng đua nhau vác cuốc, cầm thó đi thục đá ong từ rất sớm. Khai thác đá ong nặng nhọc, lắm công phu, người thợ dùng một dụng cụ gọi là thó. Thó bằng sắt tròn nặng và dài 2 mét, đầu dưới như xà beng nhưng tẽ ra thành hai đầu nhọn sắc bén gọi là lăn thó. Người ta dùng nó để xén đá thành từng viên, thông thường, đá dùng để xây nhà có kích thước 30x16x15cm. Đầu trên thó có những cánh bằng sắt gọi là én thó, có tác dụng giữ thó cân đối, tạo đường thục chính xác. Không phải là nghề cha truyền con nối, cứ đến tuổi vị thành niên là đám trai làng tự giác theo nhau đi đánh đá ong xây nhà, chuẩn bị cho cuộc sống riêng. Nếu nhanh chỉ sau một tháng là có thể thục được những viên đá vuông vắn. Nhưng có lẽ để thục được những viên đá "trường 9 khoát 5" (40cmx20cm) thì người thợ cũng phải có ít nhất năm năm kinh nghiệm.

Huyện Thạch Thất (Hà Nội) cũng là xứ sở của đá ong. Không hiểu vô tình hay hữu ý mà người xưa lại lấy tên "Thạch Thất" để đặt cho mảnh đất này. Thạch thất có thể được hiểu là vùng xây nhà bằng đá. Đá gắn liền với sinh hoạt, tình cảm của người dân đời này qua đời khác, hàng trăm khối đá ong bao quanh nền và 237 bậc thang lên chùa Tây Phương (865-873) là một minh chứng cụ thể.

Ở Đường Lâm sau khi khai thác đá với kích thước to lớn, hình thức thô nhám hoàn toàn không gia công, mà cứ thế xếp chồng lên thành tường nhà. Có nhìn mới thấy cái đẹp của đá ong, cái đẹp ấy bổ sung cho nét đẹp văn hoá của "làng Việt cổ". Chắc hẳn ai qua đây, dù chỉ một lần cũng không thể quên được cái màu thổ hoàng của những bức tường đá ong đỏ rực trong nắng chiều.

Khi cơn lốc đô thị hoá với những mảng bê tông "lạnh lùng" mang đến cảm giác ngột ngạt, việc sử dụng vật liệu đá ong trong thiết kế nhà đã tạo ra một không gian thiên nhiên gần gũi, như nghe thấy hơi thở của đất ngay trong giấc ngủ. Với nhiều cách sử dụng khác nhau, đá ong có thể xẻ thành từng miếng mỏng để ốp tường. So với các vật liệu khác, sử dụng đá ong sẽ giảm được chi phí vật liệu trong ngôi nhà, đơn giản trong thi công và mang lại vẻ đẹp thuần khiết. Cũng có thể dùng đá ong để tạo những mảng lớn tạo cảm giác vững chãi, thanh và cao hơn. Trong khuôn viên Câu lạc bộ Đầm Sen tại Quảng Bá - Hà Nội, đá ong không chỉ để dựng nhà, mà đã tạo nên những nhóm tượng rất đẹp, mang lại một phong cách riêng, độ loang chảy của màu đem đến một vẻ đẹp tự nhiên huyền bí.